سال ۸۴ بود که خبری مبنی بر «غیراستاندارد بودن دستگاه‌های دیالیز باعث مرگ و میر بیماران شد» روی خروجی خبرگزاری‌های وقت قرار گرفت. آن زمان مدیرعامل انجمن حمایت از بیماران کلیوی دلیل این اتفاق را از رده خارج بودن دستگاه‌های دیالیز عنوان کرد. آن سال این اتفاق بیشترین قربانی را در مشهد گرفت و حالا یک بار دیگر مرگ و میر بیماران کلیوی به صدر اخبار بازگشته است. اولین‌بار خرداد ماه سال جاری بود که خبر مرگ ۱۰ بیمار کلیوی به دلیل استفاده از محلول دیالیز آلوده صفاقی منتشر شد. این‌بار هم ماجرا از شهر مشهد شروع شده بود و البته بعد از انتشار این خبر اخبار دیگری از مسمومیت بیماران کلیوی در چند شهر هم به گوش رسید. اما حالا بعد از گذشت ۴ ماه از این اخبار یکی از نمایندگان مجلس مرگ ۷۰ بیمار دیالیزی به دلیل استفاده از این داروی آلوده را تایید کرده و می‌گوید که این شرکت داروسازی به‌رغم اینکه مقصر شناخته شده اما همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. شرکت دارویی ثامن، تولید‌کننده این داروهای آلوده وابسته به بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی است و در سال ۶۳ با عنوان سرم‌سازی ثامن ـ سهامی خاص ـ در مشهد ثبت شده است. این شرکت تنها تولیدکننده محلول‌های دیالیز صفاقی در کشور به شمار می‌رود و طبق گفته مدیرعامل این شرکت آنها ظرفیت تولید روزانه ۲۵ هزار کیسه محلول دیالیز صفاقی را دارند و در صورت نیاز می‌توانند حدود ۵ هزار بیمار مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی را تحت پوشش تولید محلول دیالیز صفاقی قرار بدهند. بنا بر گزارش‌ها شرکت داروسازی ثامن از سال۷۱ تاکنون تولیدکننده تمام محلول‌های استریل تزریقی و شست‌وشو، دیالیز صفاقی و خونی، فرآورده‌های بیوتکنولوژی پپتیدهای طبیعی و نوترکیب لیوفلیزه و غیرلیوفلیزه است. سهامداران اصلی این شرکت به ترتیب درصد سهم شامل آستان قدس رضوی با حدود ۷۰ درصد، صندوق بازنشستگی با حدود ۲۶ درصد و داروسازی حکیم با ۴ درصد سهام است.

توزیع داروهای آلوده  از دی ماه سال گذشته

بنا بر آخرین اخبار منتشر شده در این زمینه داروهای آلوده به آلومینیوم که باعث مرگ و میر بیماران شده است از دی ماه سال گذشته از سوی این شرکت روانه بازار شده اولین‌بار در اردیبهشت و خرداد سال ۱۴۰۳ بود که اخباری مبنی بر مسمومیت بیماران دیالیزی در مشهد، تهران و اصفهان منتشر شد. آخرین اخبار از مرگ ۱۰ بیمار به دلیل استفاده از این دارو خبر می‌داد.

اما نکته اینجاست که شرکت ثامن برخی مواد اولیه تهیه این داروی دیالیز را از دو منبع دیگر تامین می‌کرده و در نهایت آزمایش‌ها به آنجا رسید که نشان داد آن دو منبع آلوده به آلومینیوم بوده‌اند.

مرگ ۷۰ بیمار تایید شد

اما طی روزهای گذشته «سلمان اصحاقی» سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با ابراز تاسف از مرگ ۷۰ بیمار دیالیزی به دلیل استفاد ه از داروی آلوده رسما این آمار را تایید کرد. به گفته او، کمیسیون بهداشت و درمان مجلس سال جاری در جریان فوت ۵۰ بیمار دیالیزی به دلیل استفاده از داروی بی‌کیفیت که بعدا گفته شد احتمال دارد به عنصر آلومینیوم آلوده شده باشد، قرار گرفت و با برگزاری نشستی با مسوولان مربوطه این موضوع را بررسی و مشخص شد یکی از شرکت‌ها در این رابطه قصور داشته است.

آن‌طور که سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس روایت می‌کند، در وهله اول گفته شد ۱۰ تا ۱۲ بیمار دیالیزی در شهرهای مشهد و اصفهان به دلیل استفاده از محلول و با علائم مغزی، عفونتی، تشنجی و کما جان خود را از دست دادند و پس از مدتی آمار فوتی‌ها به ۵۰ نفر رسید و تاکنون ۷۰ نفر جان خود را از دست دادند.

فعالیت این شرکت متوقف نشده است

نکته قابل توجه اینجاست که به گفته رییس سازمان غذا و دارو دلیل اصلی بروز چنین اتفاقی عدم نظارت کیفی بر داروهای تولیدی و مواد اولیه این دارو بوده است. البته محمدی تاکید کرده که با بررسی‌های دقیق مشکل حل و فصل شده و دیگر تولیدات این شرکت هیچ مشکلی ندارند.

سوال اینجاست چرا نباید چنین شرکتی وقتی باعث بروز اتفاق تلخ مرگ ۷۰ بیمار می‌شود مورد بازخواست قرار بگیرد. چرا دو مبنعی که این شرکت از آن مواد اولیه را تهیه کرده معرفی نشده و معلوم نیست چه تصمیمی برای آنها گرفته شده است. چرا شرکت ثامن بدون اینکه این مواد را مورد آزمایش و تست کیفیت قرار بدهد مورد استفاده قرار داده و در نهایت چرا این شرکت تا رسیدگی نهایی به این پرونده تعطیل نشده است؟

داروی تولید داخل و نبود امکانات

مرگ بیمارانی که از داروی دیالیز صفاقی تولید داخل استفاده می‌کردند یک بار دیگر این زنگ خطر را برای مسوولان حوزه دارو درمان به صدا درآورده که با دقت بیشتری نسبت به تولید داروهای داخلی حساسیت به خرج بدهند. مساله اینجاست که همین الان هم در بسیاری از شهرها بزرگ و کوچک کشور بیماران دیالیزی برای تامین دارو یا انجام دیالیز با مشکل مواجه‌اند. مساله وقتی به بیمارستان‌های دولتی می‌رسد بغرنج‌تر هم می‌شود. مگر همین بیمارستان‌های دولتی در چند شهر نبودند که در تابستان سال جاری به علت قطعی برق و نداشتن موتور برق اضطراری باز هم برای بیماران دیالیزی مشکل ایجاد کردند. اینکه همراه بیماران مجبور بودند برای اینکه عزیزان‌شان دچار مشکل و برگشت خون آلوده به بدن نشوند با دست دستگاه‌های دیالیز را به حرکت در بیاورند. مساله اینجاست که وضعیت حوزه بهداشت و درمان بر خلاف شعارها و وعده‌هایی که مسوولان می‌دهند اصلا مناسب نیست. در این بین بیش از همه این جان بیماران است که به خطر می‌افتد و گویا آن چیزی هم که ارزش ندارد همین جان‌هایی است که هر از گاهی به دلایل مختلف از بین می‌رود و البته رسیدگی به پرونده آنها شامل مرور زمان شده و به دست فراموشی سپرده می‌شود.

استفاده از مواد بی‌کیفیت  در تولید داروهای داخلی

مرتضی حسینی، یکی از کسانی که در خط تولید یک شرکت دارویی فعالیت می‌کند در این باره به «تعادل» می‌گوید: متاسفانه بسیاری از شرکت‌ها به دلیل اینکه نمی‌توانند ارز مورد نیاز برای خرید مواد اولیه مرغوب جهت تولید دارو را تهیه کنند با خرید مواد بی‌کیفیت تنها به فکر این هستند که چرخ تولیدشان را به حرکت در بیاورند. او می‌افزاید: بسیاری از شرکت‌های دارویی به دلیل همین بی‌توجهی‌هایی که دولت سیزدهم در قبال ارز دارویی و اختصاص به موقع آن انجام داد یا مجبور به تعطیل کردن چرخه تولید خود شدند یا برای ادامه بقا به خرید مواد نا مرغوب روی آوردند. متاسفانه نظارت هم به‌طور کامل و دقیق روی این داروها صورت نمی‌گیرد. حسینی می‌گوید: بعضی وقت‌ها به قدری کمبود دارو در بازار زیاد است که داروها بدون اینکه مراحل تایید کیفیت را بگذرانند راهی بازار می‌شوند و این مساله هم هر از گاهی باعث بروز مشکلاتی برای بیماران می‌شود. اتفاقی هم که برای بیماران کلیوی که از داروهای آلوده به آلومینیوم صفاقی استفاده کرده‌اند از همین دست است. در واقع این دارو قبل از اینکه کنترل کیفی شود وارد بازار شده و در اختیار مصرف‌کننده قرار گرفته در حالی که اگر قبل از ورود به بازار کنترل کیفی می‌شد قطعا از فاجعه‌ای که منجر به مرگ ۷۰ بیمار شده است، می‌شد جلوگیری کرد. 

میزان آلودگی داروها ۱۰ برابر حد مجاز بوده است

شاید خیلی از ما در مورد بیماران دیالیز صفاقی اطلاعی نداشته باشیم. بیماران دیالیز صفاقی کسانی هستند که به علت نارسایی کلیه به صورت ۲۴ ساعته از طریق شکم، محلول وارد فضای صفاقی آنها می‌شود و خون را از آلودگی‌هایی مثل مواد کراتینی، پتاسیم و سایر سموم پاکسازی می‌کند تا فرد بتواند زندگی طبیعی داشته باشد. حالا تصور کنید این محلول آلوده به آلومینیوم چه عواقبی می‌تواند برای بیمار داشته باشد. دکتر شهرزاد عصاره، رییس انجمن نفرولوژی ایران در گفت‌وگویی میزان آلودگی محلول دیالیز صفاقی تولید شرکت داروسازی ثامن به آلومینیوم را بیش از ۵ تا ۱۰ برابر حد مجاز اعلام کرد. نکته اینجاست که طبق اعلام انجمن نفرولوژی کشور، مسوولان شرکت ثامن ابتدا نمی‌پذیرفتند، اما به تدریج و با پذیرش این موضوع، اعلام کردند که عامل این آلودگی، مواد اولیه تولید محلول دیالیز صفاقی بوده است. ظاهرا این آلودگی از ابتدای عرضه این محصول (حدودا از بهمن سال گذشته) وجود داشته و به همین علت، میزان انباشت آن در خون بیماران به صورت تدریجی بالا رفته و باعث عوارض شدید شده است. او افزود: آلومینیوم و سایر ترکیبات مسموم موجود در این محلول دیالیز، علاوه بر اینکه غشای مغز بیمار را فرا گرفته، وارد ریه او هم شده و مانع دریافت اکسیژن و تنفس راحت می‌شود.

سایه ضعف نظارت بر سلامت مردم

دکتر علی نوبخت، متخصص کلیه و رییس سابق کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، نیز در نامه‌ای به کمیسیون بهداشت، خواستار ورود مجلس به مساله مرگ تعدادی از بیماران دیالیزی کشور به دلیل مصرف محلول‌های آلوده در سایه ضعف نظارت وزارت بهداشت بر تولید محصول تولید داخل شد.

همچنین پروفسور بهروز برومند، بنیانگذار دیالیز در کشور و پدر نفرولوژی نوین ایران، نیز ضمن ابراز تأسف عمیق از بروز این فاجعه انسانی، خواستار برخورد قاطع دستگاه قضایی با عاملان و مسببان این سهل انگاری مرگبار شد. برومند تصریح کرد: علاوه بر اینکه کار ساخت محلول دیالیز صفاقی باید به داروسازان اصلح زیرنظر وزارت بهداشت سپرده شود، ضروری است که مسوولان شرکت ثامن (تولید‌کننده محلول دیالیز صفاقی آلوده) هرچه زودتر به پای میز محاکمه کشیده شوند و روشن شود که کوتاهی و سهل‌انگاری چه کسانی به بهای جان بیمارانی تمام شده و احتمالامی‌شود که با دیالیز صفاقی نگهدارنده زندگی می‌کردند.

منبع:روزنامه اقتصادی تعادل